Điều trị loãng xương cho người cao tuổi bằng YHCT
Bs. Trần Văn Năm
Việc điều trị loãng xương bằng phác đồ của y học hiện đại đã cải thiện được mật độ xương, hạn chế gãy xương và tránh tàn phế cho nhiều người bệnh. Tuy nhiên, không ít người bệnh lại không thể dung nạp các thuốc Tây y và phải ngưng điều trị. Nhiều nhà nghiên cứu trong lĩnh vực y học cổ truyền đã tìm ra một số loại cây – con chứa dược tính, có tác dụng điều trị hỗ trợ hoặc thay thế các thuốc Tây y, giúp người bệnh dung nạp dễ dàng và cải thiện tình trạng bệnh.
Một số hiểu lầm trong nhận biết về loãng xương
Bệnh loãng xương (LX) ở người cao tuổi, đặc biệt phụ nữ sau mãn kinh tại Việt Nam cũng như các nước trên thế giới hiện có tỉ lệ rất cao và hậu quả nguy hiểm là gãy xương, ảnh hưởng nặng nề đến chức năng vận động thậm chí tàn phế.
Đến giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh (khoảng sau 45 tuổi) quá trình tiêu xương sẽ xảy ra mạnh hơn tạo xương và sinh ra hội chứng LX hay bệnh LX. Chứng loãng xuất hiện ở cả hai giới nam và nữ, tuy nhiên tỉ lệ mắc bệnh của nữ giới cao hơn nam khoảng từ 3 đến 4 lần.
LX là một bệnh (hay là hội chứng) chuyển hóa của xương với hai đặc điểm chính: khả năng chịu lực bị suy yếu và cấu trúc thay đổi nên xương không còn bền vững gây hậu quả là gãy xương. Có thể chẩn đoán mật độ xương (MĐX) bằng cách sử dụng máy đo độ hấp thu tia X bằng năng lượng kép (DEXA), vị trí cơ thể được đo là xương đốt sống đoạn thắt lưng hoặc cổ xương đùi. Kết quả, T-score lớn hơn – 2,5 nghĩa là MĐX đã rơi vào mức thấp.
Nhiều người thường hiểu lầm rằng chỉ canxi là yếu tố quyết định MĐX người và tình trạng LX. Thực chất có rất nhiều yếu tố ảnh hưởng đến mật độ xương (MĐX). Trong đó, di truyền (giới tính, dân tộc) quyết định đến khoảng 75% độ chắc của xương. Môi trường sống và chế độ dinh dưỡng quyết định khoảng 25% độ chắc của xương.
Hai hóc môn oestrogen và testosterone đều ảnh hưởng đến MĐX, khi hai hormone này bị giảm đều gây giảm MĐX. Trong dinh dưỡng, canxi là chất cần thiết giúp xương khỏe. Tuy nhiên, canxi chỉ thật sự cần khi tuổi trẻ và trước tuổi trưởng thành. Sau độ tuổi này, canxi không cần bổ sung nhiều như khi còn trẻ. Hoạt động thể lực (tập thể dục, chơi thể thao) cần thiết để duy trì MĐX ổn định. Hút thuốc lá và những thói quen không lành mạnh khác như: uống nhiều rượu bia, cuộc sống ít vận động… liên quan đến tình trạng giảm MĐX. Rối loạn giấc ngủ ảnh hưởng không tốt đến chuyển hóa xương, nhiều nghiên cứu đã cho thấy những người bị thiếu ngủ hoặc bị hội chứng ngưng thở lúc ngủ có MĐX thấp.
Điều trị loãng xương từ sản phẩm thiên nhiên
Những người khi bước qua tuổi mãn kinh và người cao tuổi, hiện tượng thiếu chất khoáng (như canxi, phốt pho) không đáng kể mà chủ yếu là thiếu chất hữu cơ tạo keo xương (collagen). Quan trọng là phải cung cấp đủ chất collagen (đặc biệt collagen loại 1) để xương được chắc khỏe.
Phác đồ điều trị LX hiện hành một mặt dùng các thuốc ức chế hủy cốt bào, kết hợp liệu pháp hóc môn thay thế (để ngăn ngừa và điều trị bệnh LX cho phụ nữ mãn kinh); thuốc điều hòa chọn lọc Estradiol (SERMs) giúp làm tăng tối đa tác dụng có lợi của Estradiol cho xương; thuốc calcitonin với tác dụng điều hòa canxi và chuyển hóa xương. Mặt khác, người bệnh còn được điều trị bằng các liệu pháp đồng hóa giúp tạo xương, bổ sung vitamin D…
Tuổi càng cao, tế bào tạo xương sẽ giảm về lượng và chất nên sự tổng hợp collagen và tạo xương mới càng bị hạn chế. Vì vậy, một cách hữu hiệu để hạn chế LX là cần sử dụng thuốc kích thích hoạt động của tạo cốt bào. YDCT có các bài thuốc, vị thuốc “bổ Thận” (thận âm hoặc dương) có tác động giúp tăng hoạt động của các tạo cốt bào trên thực nghiệm. Cụ thể:
Cây Cẩu tích: tên khác cây Lông khỉ, Kim mao, Lông cu ly, Ráng cát tu, Co cút pá (Thái), Nhải cù viằng (Dao), Đạng pàm (K ho), Cút bang (Tày). Có tác dụng giảm đau trong bệnh xương – khớp, tăng mật độ xương, rút ngắn thời gian liền xương, liều từ 10 – 15 g/ngày, qua đường uống.
Cốt toái bổ: tên khác là Tắc kè đá, Hầu khương, Hồ tôn khương, Thân khương, cây Tổ phượng, cây Tổ rồng, Tổ diều. Cốt toái bổ khi uống có tác dụng tăng mật độ và độ bền của xương. Liều dùng từ 15 – 20g/ngày.
Bài thuốc Lục vi: đây là bài thuốc cổ gồm 6 vị thuốc (Thục địa, Hoài sơn, Sơn thù, Đơn bì, Trạch tả, Phục linh, riêng Thục địa 32g các vị thuốc còn lại 12 – 16g) đã được dùng từ hàng ngàn năm nay. Hiện một số nước có nền YDCT phát triển đã dùng điều trị LX có hiệu quả cải thiện mật độ xương trên động vật thí nghiệm cũng như trên người bệnh.
Cao xương cá sấu Hoa cà: có chứa lượng lớn collagen dạng thủy phân nên rất dễ hấp thu qua đường tiêu hóa. Qua nhiều công trình nghiên cứu tiền lâm sàng và lâm sàng đã ghi nhận Cao cá sấu an toàn, hiệu quả và dung nạp tốt đối với người bệnh LX. Hiện nay, có nhiều người bệnh được chẩn đoán xác định LX đã thường xuyên sử dụng Cao xương cá sấu Hoa cà liên tục từ 6 tháng trở lên cho kết quả tăng MĐX rõ rệt, kèm theo giảm đau cơ – khớp và phục hồi khả năng vận động tốt.
LX nên được điều trị càng sớm càng tốt ngay từ khi bệnh được chẩn đoán (MĐX thấp, có hoặc kèm theo đã từng gãy xương hay đau mỏi các cơ khớp). LX sẽ được điều trị lâu dài từ một đến nhiều năm tuỳ theo mức độ nặng của bệnh. Do đó, thầy thuốc cũng như người bệnh cần đánh giá theo dõi sự đáp ứng của điều trị trong một thời gian dài để tránh biến chứng gãy xương.
Lời khuyên: Đối với các bệnh mạn tính không lây nói chung và bệnh LX nói riêng, trong điều trị cần liệu pháp tổng hợp vừa dùng thuốc và không dùng thuốc. Bên cạnh thuốc đặc trị cần kết hợp điều chỉnh lối sống: ăn hợp lý, hạn chế chất kích thích, tập thể dục thường xuyên, hạn chế căng thẳng, áp lực.
(Bài viết trên báo Phụ nữ Tp. HCM)
BS. Trần Văn Năm (Nguyên Viện phó Viện Y Dược Học Dân tộc TP.HCM)
