Y DƯỢC CỔ TRUYỀN ĐIỀU TRỊ CHỨNG MẤT NGỦ
Bs Trần Văn NămTrung bình một người lớn ngủ từ 4 đến 8 giờ, nhưng đánh giá giấc ngủ không chỉ dựa vào số giờ ngủ mà còn tuỳ thuộc vào chất lượng giấc ngủ, tức là cảm giác thoải mái và đủ sức để phục vụ cho một ngày làm việc tiếp theo. Nếu một người dù ngủ được 8 giờ một đêm nhưng sáng hôm sau vẫn có cảm giác mệt mỏi, uể oải thì coi như giấc ngủ chưa đạt chất lượng. Ngược lại, dù ngủ chỉ 5 giờ nhưng cơ thể sảng khoái và vui vẻ để bắt đầu một ngày làm việc mới thì giấc ngủ đạt yêu cầu.
1. Các yếu tố thuận lợi và nguyên nhân của mất ngủ
1.1. Yếu tố bên ngoài:
- Căng thẳng trong công việc hoặc kinh tế bản thân, gia đình- Xung đột với người chung quanh
- Sự cố lớn trong cuộc sống
- Mệt mỏi do công việc hoặc làm việc theo ca - kíp
1.2. Bệnh nội khoa:
- Tim mạch: mạch vành, loạn nhịp tim, suy tim- Hô hấp: hen phế quản, ngưng thở khi ngủ
- Đau mạn tính: cơ khớp, thần kinh trung ương hay ngoại biên
- Bệnh nội tiết: đái tháo đường, cường giáp
- Tiêu hoá: viêm – loét dạ dày, viêm dạ dày – thực quản trào ngược
- Thần kinh: Parkinson, động kinh
- Phụ nữ đang mang thai…
1.3. Tâm - thần kinh:
- Rối loạn tính cách: trầm cảm, loạn thần- Rối loạn lo âu
- Hội chứng cai thuốc, cai rượu
1.4. Mất ngủ do sử dụng một số thuốc:
- Thuốc chống động kinh- Thuốc hạ huyết áp nhóm ức chế giao cảm
- Thuốc lợi tiểu
- Nhóm steroid, thuốc hưng phấn thần kinh.
Tuỳ theo mức độ và nguyên nhân của mất ngủ, Y học hiện đại có nhiều thế hệ thuốc từ thuốc kháng histamine tại thụ thể H 1 thế hệ 1 đến thuốc an thần gây ngủ để điều trị chứng mất ngủ tuy nhiên nếu sử dụng kéo dài thường có những phản ứng ngoại ý nhất định.
1.5. Hậu quả của mất ngủ: ngủ thiếu hoặc không chất lượng đều ảnh hưởng đến cơ thể:
- Hoạt động tâm – thần kinh: Khó tập trung, giảm trí nhớ, mệt mỏi, cảm xúc không ổn định, giảm sức đề kháng (dễ bị nhiễm vi khuẩn hay siêu vi.)- Các bệnh mạn tính có sẵn: huyết áp không ổn định, đường huyết khó kiểm soát, dễ thừa cân – béo phì, có nguy cơ gây đột quỵ não hay tim.
2. Y học cổ truyền với các biện pháp không dùng thuốc cũng như dùng thuốc có thể giúp cải thiện đáng kể giấc ngủ:
2.1. Không dùng thuốc:
- Tâp thói quen nên ngủ và thức vào một thời điểm nhất định trong đêm,- Không nên ngủ vào buổi trưa quá dài (trung bình 15 – 30 phút là đủ),
- Phòng ngủ cần yên tĩnh, thoáng (không quá nhiều vật, sách vở…), ánh sáng phù hợp (không quá sáng),
- Không ăn quá no hoặc ngược lại bị quá đói sẽ ảnh hưởng đến giấc ngủ,
- Tránh uống trà, cà phê đậm đặc vài giờ trước khi ngủ,
- Tập thở sâu, đặc biệt thở cơ hoành (thở vào sâu, bụng di động theo nhịp thở trong khi hạn chế cử động của lồng ngực: vai không nhấc lên, cơ cổ, cơ ngực không co kéo mạnh).
- Tập thư giãn: nằm thả lỏng các cơ từ mặt, cổ, ngực, bụng, tay, chân; không nghĩ ngợi miên man; tập trung tư tưởng theo dõi vào động tác hít vào thở ra đều đặn; tự nhủ (autosuggestion) rằng tay chân và toàn thân tôi có cảm giác nặng ấm. Thực hiện tốt thư giãn, giấc ngủ sẽ dễ dàng có chất lượng.
- Day ấn một số huyệt có tác dụng dịu sự căng thẳng và an thần như: Huyệt Ấn đường (điểm giữa hai đầu trong chân mày), huyệt An miên (điểm sau trái tai khoảng 1,5 cm), huyệt Nội quan (điểm giữa 2 gân cơ trên nếp gấp cổ tay khoảng 3 cm), huyệt Tam âm giao (điểm trên chỗ cao nhất của mắt cá trong khoảng 4 cm, sát bờ sau xương chày), huyệt Túc tam lý (dưới góc dưới xương bánh chè khoảng 4 cm, phía ngoài bờ trước xương chày).
- Xoa nóng bàn chân cả mặt lòng và mặt lưng, hoặc ngâm bàn chân trong nước ấm khoảng 50 độ C.
2.2. Sử dụng thuốc: một số dược liệu dễ tìm quanh ta có tác dụng trấn tĩnh giúp dễ ngủ:
- Rau nhút: Rau nhút non được sử dụng nấu canh với cá, thịt, tôm- Củ sen: là phần cây nằm dưới bùn có tác dụng an thần, bổ dưỡng
- Hạt sen: có nhiều chất dinh dưỡng và an thần kinh
- Tâm sen: phần lõi màu xanh nằm giữa Hạt sen, có tác dụng chống hồi hộp, mất ngủ.
- Củ súng: có lợi cho người suy nhược tâm – thần kinh, rối loạn giấc ngủ.
- Nhãn nhục: nấu nước hoặc kết hợp Hạt sen, Táo nấu chè giúp dẽ ngủ.
- Lá vong nem: có tác dụng an thần mạnh khi hấp vào nồi cơm hoặc luộc hay nấu chung với vài vị thuốc khác.
- Lạc tiên: bộ phận dùng là Lá và Thân, có tác dụng an thần kinh, giúp tăng chất lượng giấc ngủ.
- Ăn hoặc uống nước ép quả Cà chua, Cà rốt, Quả Bơ, trái khóm, chuối… vì có chứa nhiều vitamin B2, B3, B6, C … giúp cơ thể tạo được chất Serotonin, một neuro hormone gây ngủ.
Tuy nhiên, nếu áp dụng các biện pháp trên vẫn chưa cải thiện được giấc ngủ. Chúng ta cần tìm hiểu đánh giá tình trạng cụ thể của người bệnh, YHCT gọi là Biện chứng luận trị, nghĩa là tìm ra cơ quan nào của cơ thể người bệnh hiện bất ổn, tổng trạng tốt hay suy nhược để chọn vị thuốc hoặc bài thuốc thích hợp. Trong trường hợp thật cần thiết có thể nhờ đến một vài loại thuốc tân dược với liều lượng và loại thuốc phù hợp với tình trạng của người bệnh.
